Psychoterapia psychoanalityczna jest formą profesjonalnej pomocy osobie, która doświadcza cierpienia czy problemów natury psychicznej. Pomoc ta opiera się na relacji i rozmowie pacjenta z terapeutą. Wspólnie ustalone, stałe spotkania mają służyć temu, aby pacjent mógł mówić o wszystkich ważnych dla siebie sprawach – mogą to być wydarzenia bieżące, wspomnienia, uczucia, sny, fantazje – bez ograniczeń tematycznych. To pacjent decyduje, o czym chce rozmawiać.

Relacja terapeutyczna ma na celu pomóc pacjentowi rozwiązać jego wewnętrzne konflikty i uwolnić się od przynoszących cierpienie, powtarzających się scenariuszy będących efektem wcześniejszych bolesnych doświadczeń odtwarzanych w teraźniejszości.

Psychoterapeuta rozmawiając z pacjentem, pomaga mu dotrzeć do jego najgłębszych emocji i myśli (także tych nieświadomych), lepiej zrozumieć jego wewnętrzny świat oraz wpływ przeszłych doświadczeń na to jak przeżywa siebie i otaczającą go rzeczywistość. Wiedzę tę pacjent może wykorzystać, aby zmienić dotychczasowy sposób doświadczania siebie i świata, swoje schematy myślowe i wzorce zachowań, co z kolei może zaowocować bardziej satysfakcjonującym i szczęśliwszym życiem.

Dokonanie trwałej zmiany psychicznej i spotkanie się ze sobą na głębokim poziomie jest procesem długotrwałym, niełatwym, wymagającym czasu i przestrzeni. Dlatego też konieczne są częste, regularne spotkania.

Psycholog jest absolwentem 5-letnich studiów magisterskich na kierunku psychologia. Przeprowadza testy psychologiczne (inteligencji, temperamentu itp.), udziela pomocy w sytuacjach kryzysowych, prowadzi psychoedukację, wydaje zaświadczenia i opinie psychologiczne.

Psychoterapeuta ukończył studia psychologiczne (lub pokrewne), a następnie czteroletnie szkolenie psychoterapeutyczne. Prowadzi terapię indywidualną, grupową, par lub rodzinną. Z pomocy psychoterapeuty można korzystać nie tylko w celu leczenia zaburzeń psychicznych, ale i wtedy, gdy chcemy polepszyć jakość naszego życia, poznać siebie. Istnieją różne nurty psychoterapii: poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, psychoanalityczna, humanistyczna, systemowa. Psychoterapeuci zazwyczaj wybierają jedną z nich.

Psychoterapeuta, który posiada certyfikat terapeuty psychoanalitycznego musi ukończyć czteroletnie, specjalistyczne szkolenie (łącznie ok. 600 godzin zajęć teoretycznych i klinicznych), przejść własną intensywną psychoterapię oraz uzyskać rekomendacje od dwóch różnych superwizorów, a następnie obronić referat w Polskim Towarzystwie Psychoterapii Psychoanalitycznej.

Psychiatra ukończył studia medyczne, a następnie zrobił specjalizację z psychiatrii. Rozpoznaje zaburzenia psychiczne i leczy je farmakoterapią, czyli lekami. Posługuje się w tym celu odpowiednimi kryteriami diagnostycznymi (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10). Może wypisywać recepty na leki, zwolnienia lekarskie, a także kierować pacjentów do szpitala.

Lecząc pacjenta, psychiatra i psychoterapeuta mogą współpracować ze sobą. Stosowane przez nich formy leczenia nie wykluczają się.

W zależności od czasu trwania mówi się o psychoterapii krótko- i długoterminowej. Psychoterapia krótkoterminowa obejmuje określoną liczbę sesji. Pięćdziesięciominutowe spotkania odbywają się raz w tygodniu. Terapia krótkoterminowa może być korzystną formą pomocy dla osób szukających wsparcia w sytuacji kryzysowej (np. utraty bliskiej osoby) albo znajdujących się w nowej sytuacji życiowej, w której potrzebują zdobyć nowe umiejętności psychiczne lub poradzić sobie pojawiającymi się uczuciami (np. kiedy dziecko poszło do przedszkola).

Psychoterapia krótkoterminowa może przekształcić się w terapię długoterminową. Psychoterapia długoterminowa z założenia służy uzyskaniu trwałej zmiany na głębszym poziomie. Można porównać ją do gruntownego remontu domu. Jest to wielowymiarowy proces i aby go przeprowadzić potrzeba czasu i przestrzeni. Dlatego trwające 50 minut spotkania (sesje) odbywają się dwa lub więcej razy w tygodniu w ustalonych wspólnie, przez pacjenta i terapeutę, terminach. Dopiero w takich warunkach wyłaniają się utrwalone, najczęściej nieuświadomione, wzorce funkcjonowania zewnętrznego i wewnątrzpsychicznego. Dzięki badaniu ich w ramach uważnej i bezpiecznej relacji terapeutycznej oraz wystarczająco długo trwającemu doświadczeniu takiej relacji, trwała zmiana – m. in. ustąpienie objawów, dostęp do szerszej gamy uczuć i bardziej elastyczne zachowania, poczucie osadzenia w sobie – staje się możliwa.

Nie tylko dorośli borykają się z trudnościami natury psychicznej, odczuwają smutek, pustkę, które odbierają radość z życia, cierpią z powodu tego, jak wyglądają ich relacje z innymi. Zdarza się, że dzieci i młodzież doświadczają podobnych problemów, choć mogłoby się wydawać, że to zbyt wcześnie, lub że jest to wynikiem współczesnego wychowania czy doszukiwania się problemów tam, gdzie ich nie ma. Jeśli jednak uznamy, że życie psychiczne rozwija się i zmienia, podobnie jak cielesność człowieka, wraz z wiekiem, to można spodziewać się, że w toku tego rozwoju może dojść do różnych zakłóceń czy trudności, niezależnie od tego czy ktoś ma kilka, czy kilkadziesiąt lat. Zarówno dojrzały mężczyzna, jak i nastoletni chłopak borykają się z wyzwaniami charakterystycznymi dla momentu życia, w którym się znaleźli – w zależności od dotychczasowych doświadczeń oraz tego, jak ukształtowała się ich osobowość będą radzili sobie z wchodzeniem w dorosłość lub starzeniem się w różny sposób. Pewne problemy udaje się rozwiązywać dzięki wrodzonym siłom rozwojowym, dotychczasowym dobrym doświadczeniom, wsparciu bliskich osób, rodziny, wychowawców. Jednak pewnych trudności nie udaje się przezwyciężyć przy wykorzystaniu tych zasobów, ponieważ mogą one przerastać aktualne możliwości samego dziecka lub pozostawać niezrozumiałe, trudne dla jego otoczenia. W takich sytuacjach może okazać się potrzebna pomoc psychoterapeuty, który jako osoba spoza środowiska dziecka i jego rodziny, wesprze dziecko w jego radzeniu sobie z trudnościami, a także pomoże rodzicom lepiej je rozumieć.

Podobnie jak w przypadku osób dorosłych, tak przed rozpoczęciem psychoterapii dziecka lub nastolatka, odbywają się wstępne spotkania konsultacyjne. Zazwyczaj na pierwsze spotkanie przychodzą sami rodzice lub rodzice z nastolatkiem, natomiast kolejne konsultacje odbywają się z dzieckiem. Celem tych wstępnych spotkań jest rozpoznanie charakteru trudności będących powodem zgłoszenia oraz ustalenie odpowiedniej formy pomocy (np. psychoterapia indywidualna, zajęcia grupowe, warsztaty dla dzieci lub rodziców). Wraz z dzieckiem i rodzicami podejmowana jest decyzja o rodzaju leczenia, częstotliwości sesji w tygodniu, ustalane są warunki odpłatności. Tworzą one ramy terapeutyczne, dzięki którym proces terapii może się rozwijać i tym samym pomoc może być skuteczna.

Podczas spotkań z terapeutą dziecko ma do dyspozycji pudełko z zabawkami i materiałami plastycznymi, które dają mu możliwość wyrażenia w zabawie czy twórczości przeżyć, myśli, potrzeb. Jest to jedno z narzędzi pracy psychoterapeuty dziecięcego, ponieważ dzieciom łatwiej wyrażać siebie w działaniu, zabawie niż w rozmowie. Tym właśnie różni się psychoterapia osób dorosłych od terapii dzieci, że dziecięcy pacjenci najczęściej „opowiadają o sobie” poprzez zabawę, ruch, działanie, aktywność twórczą.

Ważna jest ciągłość procesu terapeutycznego, dlatego spotkania odbywają się regularnie w ustalonych terminach. To pozwala stworzyć warunki, w których będzie można lepiej poznać wewnętrzny świat dziecka oraz pracować na rzecz rozwiązania przyczyn trudności oraz bardziej konstruktywnego radzenie sobie z problemami. Trudno przewidzieć, ile czasu będzie potrzeba, żeby zmiany, które pojawią się w procesie terapeutycznym utrwaliły się, dlatego terminu zakończenia kontaktu terapeutycznego nie ustala się z góry.

Ważnym elementem psychoterapii dzieci jest kontakt z rodzicami, ponieważ to oni są kluczowymi osobami w życiu pacjenta dziecięcego. Ich obserwacje i przemyślenia pozwalają terapeucie lepiej rozumieć to, jak przebiegał rozwój, jakie potrzeby ma dziecko, jak do tej pory radziło sobie z trudnościami. Zarówno ze strony psychoterapeuty, jak i rodziców może pojawić się potrzeba spotkania się i wspólnego omówienia bieżącej sytuacji dziecka, tego, jak zdaniem rodziców zmienia się ich dziecko, jak oni je postrzegają, co ich zastanawia i niepokoi.