- ul. Prosta 2/14 m. 175
- 00-850 Warszawa
Choroby psychosomatyczne, czyli o związkach między ciałem a umysłem.
Zainteresowanie tym, jak psychika wpływa na ciało a ciało na psychikę sięga już starożytności. Dominował wówczas pogląd, że człowiek jest jednością ciała i duszy, że to, co psychiczne wpływa na to, co fizyczne i odwrotnie. Z czasem zaczęto rozdzielać te dwie sfery i przez długi czas medycyna zajmowała się wyłącznie ciałem, pomijając lub wręcz ignorując to, że człowiek to nie tylko cielesność, fizjologia, ale i psychika – emocje, myśli, osobowość. Wraz z rozwojem medycyny psychosomatycznej w latach 20 – tych i 30 – tych XX wieku szerzej zajęto się badaniami nad powiązaniami między psychiką a ciałem. Zainteresowanie tą problematyką miało swój początek w środowisku psychoanalitycznie zorientowanych lekarzy zainspirowanych odkryciami Zygmunta Freuda. Na podstawie swojej pracy z pacjentami Freud wysnuł wniosek, że ego, czyli ja człowieka, jest mocno zakorzenione w jego cielesności. Nie da się rozdzielić tego co psychiczne, od tego co fizyczne, ponieważ psychika człowieka rozwija się na samym początku w oparciu o doznania fizyczne. Małe dziecko czuje głód, zimno, ciepło, dotyk matki, jej zapach – są to doznania fizyczne. To, w jaki sposób dziecko jest trzymane przez rodzica, jak jest dotykane, karmione, przewijane – czy w pośpiechu, czy z uwagą, czy w sposób delikatny a może niemalże bezdotykowo, wywołuje określone odczucia w niemowlęciu, tworzy pierwsze wyobrażenia o świecie i ludziach, czyli psychikę. Im mniejszy człowiek, tym ma mniejsze możliwości komunikowania swoich przeżyć poprzez słowa. Jego doświadczenia, emocje znajdują wyraz przede wszystkim w cielesności – ruchliwości (gwałtowne, nieskoordynowane lub spokojne ruchy ciała), reakcjach skórnych (zaczerwienienie, wysypki), napięciu mięśni, różnego rodzaju sygnałach płynących z ciała. Opiekun niemowlęcia, dzięki swojej trosce i uwadze skierowanej na dziecko, odczytuje sygnały wysyłane przez niemowlę. Adekwatnie reagując na nie, pomaga niedojrzałej psychice niemowlęcia przekształcać te pierwsze, niezrozumiałe doznania psychofizyczne w doświadczenia mające pewne znaczenie, które można odczytać i z niego korzystać (np. niemowlę uczy się, że doznania płynące z brzuszka oznaczają głód, a odczucie i sygnalizowanie głodu daje nadzieję na reakcję opiekuna i bycie przez niego nakarmionym; bycie karmionym zaspokaja nie tylko fizjologiczny głód, ale również daje przyjemność z bycia karmionym i kontaktu z opiekunem). Wraz z rozwojem umiejętności komunikowania się słowami i dzięki dobrym wczesnym doświadczeniom w relacji z opiekunem, myśli, uczucia i doświadczenia mogą być wyrażane poprzez słowa, zabawę, twórczość człowieka. Ciało nie musi być głównym nośnikiem emocji. Jednak zdarza się, że nadal nim pozostaje – wtedy mówimy o dolegliwościach czy chorobach psychosomatycznych.
Przyczyny dolegliwości psychosomatycznych
Zaburzenia lub dolegliwości psychosomatyczne rozwijają się, kiedy uczucia, doświadczenia psychiczne człowieka nie mogą być wyrażone wprost, np. za pomocą słów. Dzieje się tak dlatego, że jakieś przeżycia czy myśli nie mogą być świadomie wyrażone, przeżyte, akceptowane – są zbyt trudne, by o nich myśleć, pamiętać i je wyrażać. Dlatego psychika broni się przed nimi, używając języka ciała jako sposobu na wyrażenie tego, czego nie można wyrazić inaczej. Jeśli jako dzieci byliśmy uczeni, że nie wolno się złościć czy smucić, tęsknić czy zazdrościć, a te uczucia w naturalny sposób są częścią życia człowieka, to coś należało z nimi zrobić. Najczęściej te uczucia są wtedy odrzucane jako niechciane i z czasem, kiedy jest ich zbyt dużo lub są zbyt intensywne, znajdują ujście w objawach fizycznych. Wtedy wyraźnie widać jak ciało i psychika są połączone, tworzą całość. O dolegliwościach psychosomatycznych możemy mówić także wtedy, kiedy to choroby takie jak urazy fizyczne, złamania, niewydolność nerek, przewlekłe choroby wątroby, choroby trzustki, czyli na pierwszy rzut oka nie mające nic wspólnego z psychiką człowieka, wpływają na nastrój i samopoczucie psychiczne pacjenta. Przewlekły ból, ograniczona sprawność ruchowa, zależność od pomocy innych osób – to wszystko wywołuje określone emocje, wpływa na nastrój. Warto również wiedzieć, że czasem pierwszymi objawami chorób określanych jako zaburzenia psychiczne np. depresja są właśnie objawy fizyczne, które mimo badań nie znajdują biologicznego wyjaśnienia – kłopoty ze snem, utrata apetytu, dziwne bóle głowy, ucisk w klatce piersiowej, niestrawność. Jak się okazuje, psychika może wywierać wpływ na nasze ciało, powodować pewne schorzenia lub zaostrzać ich przebieg, ale i choroby fizyczne wpływają na samopoczucie psychiczne.
Które choroby są psychosomatyczne?
Aktualnie w klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych ICD – 10 zaburzenia psychosomatyczne mieszczą się głównie w kategorii: zaburzenia nerwicowe oraz zaburzenia związane z stresem i pod postacią somatyczną. Zdaniem naukowców można wyróżnić 3 grupy zaburzeń psychosomatycznych:
1. Choroby spowodowane czynnikiem psychicznym, do których zaliczane są: napięciowe bóle głowy, jadłowstręt psychiczny (anoreksja), otyłość spowodowana kompulsywnym objadaniem się, nawykowe wymioty.
2. Choroby, w których istotnym czynnikiem, choć nie jedynym, są pewne trudności natury psychologicznej: atopowe zapalenie skóry i inne choroby alergiczne, astma, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie jelita grubego, samoistne nadciśnienie tętnicze.
3. Choroby, w których czynniki psychiczne mogą istotnie przyczyniać się do zaostrzenia objawów chorobowych: cukrzyca, nadczynność tarczycy.
Wymienione choroby uznaje się za psychosomatyczne, ponieważ związek między psychiką a objawami fizycznymi jest często bardzo wyraźny. Jednak coraz częściej psychologowie i lekarze zwracają uwagę na to, że każda choroba fizyczna znajduje odzwierciedlenie w psychice oraz, że problemy natury psychologicznej mogą wywoływać objawy fizyczne lub zaostrzać przebieg chorób fizycznych.
Leczenie chorób psychosomatycznych
Skuteczna pomoc pacjentom borykającym się z dolegliwościami psychosomatycznymi powinna uwzględniać przyczynę ich cierpienia i być kompleksowa. W związku z tym, jeśli przeżycia psychiczne przyczyniają się do powstania lub zaostrzenia objawów choroby fizycznej, to należy zadbać nie tylko o ciało, ale również o psychikę. Leczenie psychologiczne, czyli psychoterapia, pozwala pacjentowi zyskać większą świadomość swoich przeżyć, lepiej rozumieć swoje reakcje i źródła swoich trudności a przez to umożliwia bardziej konstruktywne radzenie sobie z nimi. Jeśli dotąd niewyrażane myśli i uczucia będą mogły być przedmiotem rozmowy w gabinecie psychoterapeuty i staną się bardziej zrozumiałe dla pacjenta, nie będą musiały szukać drogi ujścia w objawach fizycznych. Nie zawsze oznacza to pełnie ustąpienie dolegliwości fizycznych. Czasem zmniejsza się ich częstotliwość albo pacjent ma większą świadomość tego, co wywołało jego objawy i z czasem potrafi radzić sobie lepiej w tych sytuacjach. Zadaniem psychoterapeuty nie jest zastępowanie lekarza medycyny i leczenia farmakologicznego, jeśli jest niezbędne. Natomiast warto mieć świadomość, że leczenie chorób, których przyczyny są psychofizyczne, wyłącznie za pomocą metod tradycyjnej medycyny nie daje szansy na trwałą poprawę samopoczucia pacjenta.
